“Er is altijd bias boven baas”
“Nog eentje, en dan stop ik”, zeg ik tegen een zak M&M’s die nog geen uur eerder, toen ik eraan begon, vol zat. Op één of andere manier kan ik maar niet stoppen met eten zodra ik begonnen ben. En ondanks dat iedere nieuwe zak in no time verorberd is, zeg ik weer als ik met de volgende in mijn handen sta in de supermarkt: “Deze keer ga ik er twee avonden over doen!” In plaats van mezelf nu een gebrek aan zelfcontrole te verwijten, kan ik het antwoord op dit fenomeen misschien wel beter zoeken in een cognitieve bias. Dat we onze controle over onze impulsen overschatten is namelijk niks nieuws. Dat noemen we de restraint bias.
Mogelijk maak je deze bias zelf ook weleens mee. Wanneer je toch die nieuwe schoenen koopt terwijl je al 30 paar hebt liggen. Of dat je weer een sigaret opsteekt na gestopt te zijn. We hebben als mensen namelijk de neiging om onszelf op allerlei vlakken te overschatten. En er zijn tal van biases die daarop ingrijpen: illusion of control, illusion of superiority, self-serving bias, hard-easy effect, overconfidence effect, restraint bias, en de lijst gaat nog veel verder. Zijn al die biases niet gevaarlijk? Soms wel, maar het levert ook een hoop op. Het zorgt er namelijk voor dat we zelfvertrouwen hebben en dat we met daadkracht kunnen optreden wanneer er actie moet worden ondernomen. Als we ons constant bewust zouden zijn van al onze tekortkomingen, zouden we te onzeker worden om iets gedaan te krijgen.
De restraint bias komt voort uit de invloed die onze gemoedstoestand heeft op onze besluitvorming. We denken vaak rationeel te handelen maar in werkelijkheid wordt een groot deel van onze beslissingen gevoed door onze emoties. Dat noemen we state-dependent understading1. Het moment waarop je in de restraint bias trapt zit je vaak in een hot state. Als je met honger boodschappen gaat doen bijvoorbeeld. Dan vallen je beslissingen ineens anders uit dan je van tevoren (of naderhand) in de cold state voorspelt.
Tegenwoordig zijn er veel plekken waar gebruik wordt gemaakt van deze zwakke plek. Bijvoorbeeld in marketing. Daar worden producten aangeprijst door ze aan een gevoel te verbinden. De flitsende sportauto, vol en glanzend haar, de mooiste kleding. Er wordt geprobeerd om ons in een hot state te krijgen. Want dan is de kans veel groter dat we de impuls achterna gaan en iets kopen. Hetzelfde geldt voor aanbiedingen en advertenties. “Koop nu tijdelijk met een fantastische korting ons geweldige product!” Het voelt bijna alsof je iets verliest als je daar geen gebruik van maakt. Uit angst om die kans mis te lopen zitten we al met de bon in onze handen voordat we bedenken dat we het eigenlijk niet nodig hebben. Zijn we er weer in getrapt…
Om de restraint bias onder de duim te krijgen moeten we ons bewust worden van hoe onze emoties en gemoedstoestanden ons beïnvloeden. Wanneer we dat door hebben zijn we in staat om het proces van onbewuste beïnvloeding te snel af te zijn. Als er dan een appèl op ons wordt gedaan om onze impulsen te volgen weten we wat er aan de hand is en kunnen we besluiten iets anders te doen. Zo heb ik mezelf ondertussen goed genoeg in de tang om maar de helft van een bus Pringles te eten. Of nou ja, deze is in ieder geval nog niet leeg. Zolang ik mezelf dat blijf vertellen komt het wel goed. Daarin schuilt dan weer de bias van de volgende blog het illusory truth effect.